Yeni Yazılar Yakında...

Yeni Yazılar Yakında...

Ölüler Diyarı

Ölüler diyarı Antikçağ Yunanlarınca evrenin alttaki yarısı olarak algılanırdı.Orada hüküm süren tanrının adıyla Hades olarak da anılırdı.İnanışa göre ,Hades'in krallığı birkaç bölüme ayrılmıştı;en aşağıdaki Tartaros'ta lanetli ruhlar korkunç azaplar çekerlerdi.Birkaç şanslı ruh sonsuz yaşamı Elysion Çayırları'nda geçirirken,geri kalanlar Hermes tarafından Styks Nehri'nin kıyılarına götürülürdü ve oradan Kaharon'un dümeninde olduğu bir tekneyle bir bedel karşılığında ölüler diyarının kapılarına taşınırdı.Kapılarda çok başlı köpek Kerberos nöbet tutardı.Aile fertleri ölü kişinin bu yolculuğu güvenle yapması için ağzına bir gümüş sikke koyardı.Gömülmeden öbür dünyaya giden yada ailelerinin gücü yolculuk bedeline yetmeyen kişilerin sonsuza kadar hayaletler olarak yeryüzünde dolaşmaya mahkum olacağına inanılırdı.

Kaharon

Hades ve Persephone

Titanlarla savaşın ardından,Zeus'un erkek kardeşlerinden Hades'in payına ölüler diyarını yönetmek düşer.Acımasız biri olarak tasvir edilen bu tanrı,ölüler diyarı kadar karanlıktı.Bu diyar,ölülerin ruhları için hristiyan
anlayışına özgü bir cehennemden çok bir zindana benziyordu.Ruhlar orada önceki benliklerinin bir gölgesi gibi yaşıyordu.Yunanlar Hades'in adını anmaktan çekindikleri için,ona Eubuleos(''iyi öğüt veren'')gibi sıfatlar yakıştırmıştı.
Demeter ile Zeus'un kızları Persephone'ye aşık olan Hades,onu kaçırarak ölüler diyarına götürür.Daha sonra yılı ikiye ayırarak bir bölümünü ölüler diyarında,bir bölümünü canlılar diyarında geçirmesi yolunda bir uzlaşmaya varılır.Persephone'nin kaçırılışı en ünlü antik Yunan efsanelerinden biridir.Hikaye mevsimlerin değişimini açıklamak için kullanılmıştır;buna göre Demeter,kızının yanında olmadığı dönemde tüm mahsülleri yok eder.

Demeter kızı Persephone'nin ölüler diyarında olduğunu öğrenince çılgına döner.Olympos Dağı'ndan ayrılarak dünyanın dört bucağını dolaşır.Keleus'un krallığı Eleusis'e ulaştığında,bir yaşlı kadın kılığına girer.Kent kuyusunun yanında otururken,Keleus'un kızlarıyla karşılaşır.Kendisini Girit'ten gelmiş bir sığınmacı gibi tanıtarak,kızların onu çocuk bakıcılığı yapmak üzere saraya götürmesini sağlar.Kral ve kraliçe oğulları Demophon'u Demeter'e emanet eder.İyiliklerinin karşılığını ödemek isteyen Demeter,çocuğu bir ocak ateşi üzerinde tütsüleyerek ölümsüz kılmaya çalışır;ama kraliçenin onu görmesiyle tılsım bozulur.Demeter asıl kimliğini açıklar,Eleusis'te bir tapınak yapılmasını buyurur ve onlara gizli ayinlerini öğretir.

Demeter ve Persephone

Persephone'nin ölüler diyarında olduğunu öğrenen Hermes,onun Demeter'e geri verilmesini ister.Bunun üzerine ebediyen annesinin yanına dönmesine bir koşulla karar verilir:Buna göre,Persephone ölüler diyarındayken Hades'in yiyeceklerinden hiçbirini yemeyecektir.Bunu son şansı olarak gören Hades,onu kandırarak dönüşüden önce bir nar tanesi yemesini sağlar.Bu nedenle Persephone hiçbir zaman Hades'in diyarından tam kurtulamaz ve onu karısı olarak kalmaya mahkum olur.

Hades ve Persephone(Şimşek Hırsızı Filminden Bir Sahne(Steve Coogan ve Rosario Dawson)

Efsaneye göre Erinysler(Roma geleneğinde Furialar)iğdiş edilen Uranos'un anneleri Gaia'nın üstüne sıçrayan kanından doğar.İntikam ruhları olarak,yalancı şahitlik,cinayet yada aileye karşı işlenmiş cürümlerden suçlu herkese azap çektirirler.Suçluluk ızdırabının simgeleri olarak,kötülük edenleri deliliğe sürüklerler.Ölüler diyarında da ölülere yönelik işkenceleri uygularlar.Annesi Klytaimnestra'yı öldüren Orestes'e eziyet etmelerinden sonra,Athena onları sakinleştirir.Böylece Eumenisler(''nazik varlıklar'')haline gelir.

Hestia

Kronos ve Rhea'nın en büyük çocuğu olan Hestia,iktidardan devrilmeyi engellemek için boşu boşuna çocuklarını yiyen babasının ilk kurbanı olur.Onun kustuğu son çocuk olmasından dolayı kardeşlerin hem en büyüğü,hemde en küçüğü sayılır.

Hestia tanrısal varlıkların en kibarı ve en uysalı olduğu için,Olympos Dağı'ndaki sarayı sarsan kavgalara karışmaktan kaçınır.Zeus yumuşak mizacına saygı duyduğundan,onu aile yaşamının ve sönmesine izin verilmeyen ocak ateşinin koruyucusu olarak görevlendirir.

Roma'da Vesta adıyla anılan bu tanrıçanın kültü Yunan dünyasındakine oranla muhtemelen daha da öne çıktı.Roma devletinin koruyucu tanrıçası konumunu kazandı ve tapınağındaki sönmez alevler Roma dünyasında refahın simgesi haline geldi.Elit tabakanın evlenmemiş kızları Vesta bakireleri adıyla bakire tanrıçanın hizmetçiliğini yapar ve alevlere göz kulak olurdu.Bir Vesta bakiresinin ırzına geçmek Roma'da dine karşı işlenmiş en ağır suçlardan biri sayılırdı.

Bir Roma efsanesinde,bahçelerin ve erkek üreme gücünün arsız tanrısı Priapus Vesta'ya karşı şehvetli bir arzu duyar.Tanrıların bir şöleni sırasında,herkesin uykuya dalmasından sonra gizlice yaklaşıp üstüne çökmeye çalışır.Vesta'nın uykuda olması nedeniyle,emeline kavuşacak bir ortamı bulur.Ancak,tam bunu yapmak üzereyken,yakındaki bir eşek yüksek sesle anırarak Vesta'yı uyandırır;Priapus yakalanmaktan kılpayı kurtulur ve böylece Vesta'nın gazabına uğramaz.


Hestia bir ara hem Apollon'un,hemde Poseidon'un kurlarına maruz kalır;ama ikisiyle de evlenmeyi reddeder,bir bakire olarak kalmaya ant içer.Zeus'un bu isteğini kabul etmesiyle,Yunan mitolojisinin üç bakire tanrıçasından biri olur.Artemis erkeklerle birlikte ok atmayı ve ava çıkmayı,Athena savaşla ve zaanatkarlıkla uğraşmayı yeğ tutar;Hestia ise evlerin ve kamusal yerlerin ocak ateşlerini koruma yolunu seçer.Roma geleneğinde Hestia rahibelerinin bakire olması zorunluydu.

Hestia ocak ve ocak ateşi tanrıçası olduğundan,aile yaşamındaki uyumun,konukseverliğin,yemek ve ekmek pişirmenin koruyucusu sayılırdı.Ocak ateşinde yemek pişirmenin,aynı şekilde ocak üstüne konan tencerenin kutsallığı onun varlığına bağlıydı.Her tapınağın ortasında onun ocak ateşi yer aldığından,Hestia bir adağın ilk sunularını alırdı,hatta adına tören yapılan tanrılardan bile önce gelirdi.

Hephaistos

Ateşin ve zanaatkarların tanrısı Hephaistos aynı zamanda Olympos Dağı'nın demircisiydi.Athena'yı tek başına dünyaya getiren Zeus'tan öç almak amacıyla,Hera'nın onu Zeus'un katkısı olmaksızın doğurduğu söylenir.Çirkinliğinden ve topal ayaklarından dolayı Hera tarafından istenmediği için denize atılır.Daha sonra Zeus tarafından annesini savunması için tekrar Olympos Dağı'na çıkarılır.Yıllarca Limos'ta yaşayıp çalıştığına dair efsane,metal işlemeciliğinin Yunan adalarında ortaya çıkışına bir göndermedir.

Hephaistos kılıksız görünümüne karşın en güzel tanrıçalarla evlenmeyi başarır.Yunan şair Hesiodos'a göre ,Kharislerin en genci olan Aglaia(''görkem'')onun karısıdır.Ama geleneksel kaynaklarda Aphrodite'yle evlendiği belirtilir.Karısı onu Ares'le aldatınca,boynuzlanan tanrı diğer tüm tanrıların acımasız alaylarına maruz kalır.Ama dört dörtlük bir zanaatkar olan Hephaistos,Hermes'in miğferi,Aphrodite'nin kemeri,kahramanlar için zırhlar ve hatta ilk kadın Pandora gibi harika şeyleri yaratarak onlara hizmette bulunur.

Hera'nın çirkinliğinden dolayı Olympos Dağı'ndan attığı Hephaistos,annesini,cezalandırmak için yaptığı bir altın tahta sıkıcı bağlar ve uzaklara kaçar.Onu kurtaracak tek kişi olması nedeniyle,tanrılar Olympos Dağı'na dönmesi için yalvarır.Ama dönüşünü ancak şarap tanrısı Dionysos'un onu sarhoş etmesi sağlar.Hephaistos annesi Hera'yı serbest bırakmayı Aphrodite'nin kendisine eş olarak verilmesi koşuluyla kabul eder ve böylece onunla evlenir.

Hephaistos çocukluğunda kendisine sığınak sağlayan tanrıça Thetis'e bir iyilik olarak,oğlu Akhilleus için Troya Savaşı'nda kullanmak üzere bir kalkan yapar.Kalkanı canlı sahnelerle süsler.

Aphrodite'nin tanrı Ares'le kaçamak ilişkisinden birçok çocuk doğar.Hephaistos onları lanetlemeye yemin eder.Ares ve Aphrodite'nin kızı Harmonia'nın(''uyum'')Thebai'nin kurucusu Kadmos'la evleneceğini duyunca,bu evliliğin başına bela getirmeye karar verir.Düğün gününde Harmonia'ya kendi eliyle yaptığı lanetli bir gerdanlık verir.Harmonia ve Kadmos Thebai'de hüküm sürdükleri dönem boyunca bu gerdanlık yüzünden sıkıntılar çeker ve sonunda ikiside birer yılana dönüşür.

Hermes

Başlangıçta hayvancılıkla bağlantılı bir Arkadia bereket tanrısı olan Hermes,zamanla en fırıldakçı ve en cin fikirli tanrı konumunu kazandı.Efsaneye göre Zeus ile sevilisi Maia'nın oğluydu ve ücra bir mağarada doğmuştu.Daha sonra babasına ve diğer tanrılara bir ulak olarak hizmet verdiğine ve ölülerin ruhlarını ölüler diyarına götürdüğüne inanılırdı.Hermes'in belki de en ünşü serüveni Zeus'un sevgilisi İo'yu kurtarmak için yüz gözlü canavar Argos'u öldürmesiydi.
   
Hermes,Maia ve Zeus                                 Hermes ve Argos

Tüccarların koruyucusu olmakla birlikte,oyunbaz kişiliğiyle hırsızlarında tanrısı sayılırdı.Koruduğu gezginler geçtikleri yollarda bir şükran belirtisi olarak hermae denen dikdörtgen sütunlar dikerdi.Zarın mucidi olması nedeniyle,kumarbazlar da ona zenginlik ve talih tanrısı olarak saygı duyardı.Hermes'e ayrıca insanoğlunun benimsediği lir,ateş,alfabe ve ayin kurbanı gibi bir sürü şeyin mucidi olma payesi verilirdi.Diplomatik becerilerinden dolayı,dilin ve hitabetin koruyucu tanrısı olarak görülürdü.Daha sonraları sporla uğraşan insanları kolladığı inancı gelişti ve tasvirleri jimnastik salonlarının girişlerini süslemeye başladı.

 
                                                                       Hermaeler

Hermes doğduğu gün ilk liri yapar.Mağaranın dışında rastladığı bir tosbağanın kabuğunu kullanarak,koyun bağırsaklarını lirin telleri haline getirir.Ayrıca sazları birbirine bağlayarak pan flüt yapmaya öncülük eder.Her iki çalgıyı o kadar güzel çalar ki,Apollon onları elde etmek uğruna sığırlarını ve altından yapılmış çoban bastonunu verir.



Hermes daha bebekken oyunbazlığını gösterir.Bir gün uyuması için beşiğine konulduğunda,tıpış tıpış yürüyerek mağaradan çıkar ve tanrı Apollon'un göz kulak olduğu bir sığır sürüsüne rastlar.Sığırların toynaklarını ters çevirerek ve kendisine yumuşak sandaletler yaparak,sürüyü mağarasına götürür;fakat ayak izleri alındıkları yere doğru gittikleri kanısını uyandırır.Apollon sürünün nereye gittiğini ve bu işin henüz bir bebek olan Hermes'in marifeti olduğunu anlamakta hayli zorlanır.O zamandan başlayarak Hermes'e hırsızların koruyucu tanrısı olarak da tapılır.


Hermes'in Zeus'la ilk karşılaşmasında,baş tanrı oğlunun arsızca yalanlarından o kadar etkilenir ki,onu Olympos Dağı'nın ulağı ve elçisi olarak görevlendirir.Hermes tanrılarla ilgili en ünlü efsanelerin birçoğunda önemli roller oynamaya devam ederek,ölümlülere ve ölümsüzlere aynı şekilde yardımcı olur.Ölüler diyarıyla sürekli iletişim halinde olduğundan,Persephone'nin annesi  Demeter'in yanına dönmesini sağlar ve öbür dünyaya gidişte ölülerin ruhlarına yol gösterir.Odysseus'un cadi Kirke konusunda uyarır ve iksirine karşı ona bir panzehir verir.Medusa'nın başını uçurabimesi için,Perseus'a kırılmaz bir kılıç verir ve Graialar(''gri kadınlar'')adli üç kız kardeşe ulaşmada rehberlik eder.Ayrıca uyku tanrısı kimliğiyle,Zeus'un kahince düşlerini aktarmasına aracılık eder.
    
    Cadı Kirke                               Graialar ve Perseus(Crash of Titans filminden bir sahne)

Eros

Yunan şair Hesiodos'un Thegonia adlı eserine göre,aşk ve cinsel arzu tanrısı Eros(''arzu'')ezeli kaostan Gaia(''yeryüzü'')ve Tartaros'la(''ölüler diyarı'')birlikte doğmuştu.Tüm hayatın itici gücü sayılan cinsel aşkın beden bürünmüş hali olarak görülürdü.Gaia ile Uranos'un birleşmesine önayak olmasından dolayı,zamanla tanrıların ve insanların yaptığı evliliklerin koruyucusu konumunu kazandı.Ancak gerek tanrıları,gerekse insanları akıldan yoksun bırakabilmesinden dolayı,ilişkileri bozan bir güç de sayılırdı.Ani ve çoğu kez mantıksız sevdalanmanın simgesi olan okuyla kaosu yarattığı için,Aphrodite'nin oğlu olduğu söylenirdi.Bu yönünü yansıtan tasvirlerde atletik bir genç olarak görünür.

Gizem kültleri Eros'u ilk dünya yumurtasından doğup evreni yaratan Phanes'le özdeşleştirirdi.Filozof Platon'a göre Eros başlı başına bir amaç olarak değil,aklı güzellik ideası üzerinden düşünmeye yöneltmenin bir yolu olarak gözleri bedensel güzelliğe çekerdi.

Şairlerin elinde Eros'un saygın bir yaşlıdan genç,hatta çocuksu bir oyunbaza doğru dönüşüm geçirdiği söylenebilir.MÖ 4.yüzyılda Rodoslu Apollonios onu uygunsuz çiftleri aşka zorlayarak insan ilişkilerini bozmakla meşgul olmadığı zaman zar oyununda hile yapan bir hayta gibi sundu.Ancak,Eros'un bu iki biçimi arasında tezat,göründüğü kadar büyük değildir.Başından itibaren efsanelerde arzunun daima yıkıcı ve çocukça olabileceğini belirtir.



Eros'un kışkırtığı bazı gönül ilişkileri,Medeia ve İason örneğinde olduğu gibi,arzunun insanlara mantığı ve toplumsal kuralları unutturan çıldırtıcı gücünü yansıtır.İason altın postu almak üzere Kolkhis'e vardığında,bir dizi olanaksız işi yerine getirmek zorunda kalır.Hera ve Aphrodite ona yardım etmeye karar vererek,Kolkhis prensesi Medeia'yı ona aşık edecek ve böylece büyüleriyle destek vermesini sağlayacak bir plan hazırlar.Eros'tan Medeia'yı oklarından biriyle vurmasını isteyen Aphrodite,karşılığında bir zamanlar Zeus'a ait olan bir oyuncağa sahip olacağına söz verir;Her fırlatılışında alevli iz bırakan altın bir toptur bu.Eros oyuncağa kavuşma hevesiyle Medeia'yı okuyla vurarak,anında gönlüne aşk ateşi düşürür.Eros'un oku öylesine etkili olur ki,Medeia İason'a yardım etmekle kalmaz,onunla birlikte gemiye binip kaçmadan önce kendi erkek kardeşini öldürür.Ancak İason daha sonra bir Yunan prensesi uğruna Medeia'yı boşar;Medeia da intikam almak için hem kendi çocuklarını,hem de prensesi öldürür.Bu olay Eros'un yıkıcı gücünü simgeler.

Prenses Psykhe(''ruh'')o kadar güzeldir ki,uyrukları Aphrodite tapınaklarını bırakarak ona tapınmaya başlarlar.Aphrodite kıskançlığa kapılarak,Eros'tan prensesi en çirkin canlıya aşık etmesini ister;ama plan ters gider ve Eros'un kendi prensese aşık olur.Eros gizlice ona kur yapar ve bir çok maceradan sonra tanrıça katına yükseltilen Psykhe'yle evlenir.

Aphrodite'nin Doğuşu

Kronos bir tırpanla Uranos'u iğdiş edince,babasının cinsel organını denize atar.Organın çevresinde oluşan köpükten bir genç kız çıkar;bu tanrıçaya deniz köpüğünden (aphros)doğması nedeniyle Aphrodite adı verilir.Bazı efsanelerde ise Aphrodite'nin ilk kez Kıbrıs adasında kuru toprağa basmasından dolayı orada doğduğunu söyler.Kıbrıs'a varmadan önce Kythira açıklarında sürüklendiğine dair bir efsane vardır;bu yüzden kaynaklarda''Kythiralı'' ve ''Kıbrıs doğumlu''lakaplarıyla geçer.Aphrodite'nin doğuşu Antikçağ'dan beri sanatçıların işlediği gözde bir konu olmuştur.

Aphrodite

Aşk ve güzellik tanrıçası olan Aphrodite tasvirlerinde çoğu kez elinde kutsal kuşu güvercinle çıplak yada kışkırtıcı bir görünümle örtüye sarınmış halde görülür.Bedensel aşk üzerindeki egemenliğiyle tutarlı olarak,karada,havada ve denizde canlıların her türlü birleşmesiyle bağlantılı sayılır.

Tüm çekiciliğine karşın,karanlık bir yanı vardır.Çirkin kocası Hephaistos'a sıklıkla ihanet eder.En doğurgan kaçamakları Ares,Dionysos ve Hermes'le yaşadıklarıdır.Gerek tanrıları,gerekse insanları baştan çıkarıp eşlerini aldatmaya yönlendirmesiyle tanınır.Her Olympos tanrısını ve tanrıçasını bir ölümlüye aşık edebilmesiyle övünür ve oğlu Eros'un yardımıyla Olympos Dağı'nda ve yeryüzünde korkunç ve bazen ölümcül sonuçlara yol açan çok sayıda talihsiz aşk macerasını başlatmakla suçlanır.


Aphrodite'nin başta gelen kült merkezi Kıbrıs adasındaki Paphos'tu.Bu durum belki de Doğu kökenli,sözgelimi Fenike tanrıçası Astarte'yle ilişkili bir bereket tanrıçası olabileceğini işaret eder.

Astarte

Eris(''anlaşmazlık'')Peleus ve Thetis'in düğününe çağrılmayınca,üstüne ''en güzele''diye yazılmış bir altın elmayı konukların arasına yuvarlar.Aphrodite,Hera ve Athena'nın buna kimin layık olduğunu tartışmaları üzerine,Zeus araya girip Troya kralı Priamos'un oğlu çoban Paris'i hakem seçer.Tanrıçaların başvurduğu rüşvetler içinde Aphrodite'nin sunduğu Spartalı Helen ağır basar.Paris'in daha sonra Helen'i kaçırması Troya Savaşı'nı kışkırtır.



Adonis yakışıklı ve genç bir bereket tanrısıdır.Annesi olan Asur prensesi Myrrha geçmişte Aphrodite'den daha güzel olduğunu söylemiş ve tanrıça da ceza olarak onu babasıyla ilişkiye girmek durumunda bırakmıştır.Vicdan azabı çeken Myrrha bir mür ağacına dönüşür.Aphrodite bu ağaçtan doğan Adonis'i güvenliği için Persephone'nin yanına gönderir.Her iki tanrıçada Adonis'i sever;ama kıskanç Ares bir yabandomuzu göndererek onu öldürtür.

Aphrodite ve Adonis

Aphrodite'nin aşk entrikalarına kızan Zeus,çözüm olarak onun gönlüne yakışıklı Troyalı çoban Ankhises'e dönük bir aşk ateşi düşürür.Aphrodite bir ölümlü kız biçimine bürünür ve bir Frigya prensesi kılığında Ankhises'in karşısına çıkarak ,onunla evlenmek üzere olan Hermes tarafından gönderildiğini ileri sürer.Ankhises buna inanarak Aphrodite ile yatar ve böylece oğulları Aineias doğar.Aineias büyüyünce Troya Savaşı'nda sivrilir ve cesaretiyle Hektor'dan sonra gelen bir kahraman olur.Homeros'a göre,Aineias'ın kaderinde bu savaştan sağ kurtulmak ve yeni bir hanedan yaratmak yazılıdır.Romalılar bu kehanete sahip çıkarak,Aineias'ı kurucu ataları olarak benimsemiştir.